Online Expo Wayang Stories

 

De tentoonstelling Wayang Stories laat verschillende, samenhangende groepen van
wayangpoppen zien, voornamelijk uit de Wayang Kulit als uit de Wayang Golek. De
wayangpoppen zijn veelal afkomstig uit privé-verzamelingen.

 

Hanuman en het apenleger
Het apenleger speelt in het Ramayana verhaal een belangrijke rol. Hanuman (een god met
de gedaante van een aap) en zijn leger helpen Rama met het redden van zijn vrouw Sita
uit de handen van Ravana, de demonenkoning. In deze vitrine zie je zijn moeder, Anjani,
een hemelse nimf, die door een vloek een vrouwelijk aap werd. Verder zie je generaal
Hanggada, en apenkoning Subali, de broer van Anjani. Vooraan zie je Ganesha, met olifantenhoofd, die hulp biedt aan het apenleger. 

 

Dieren in wayang

De figuren uit de Hindoe epos Mahabharata en Ramayana zijn veelal afstammelingen van
de goden Wisnu en Brahma. De goden hebben magische krachten, en deze krachten
worden veelal uitgebeeld met dierlijke eigenschappen. Zo heeft Ganesha, de zoon van
Shiva (Siwa), een olifantshoofd. Ook mythische wezens (deels mens, deels dier) komen in
de verhalen voor. Garuda bijvoorbeeld, de rijder van de god Vishnoe (Wisnu) is deels
mens, deels adelaar en in Indonesië uitgeroepen tot nationaal symbool. Antaboga is een
typisch Balinese schepping. Deze wereldslang schiep de wereldschildpad Bedwang
waaruit alle andere creaties ontstaan zijn.

Helden en slechteriken

 

In alle epossen, heldenverhalen en godsdienstige geschriften gaat het om de strijd tussen
goed en kwaad. Zo ook in de vele Wayang verhalen. In de Mahabharata draait het om de
avonturen van vijf broers, de Pandava’s, te zien in vitrine 3, die strijden tegen hun neven,
de Kaurava’s. Daarnaast bestaat er ook een onderwereld vol demonen, de zogehete
Buta’s. Deze demonen te zien in vitrine 4 hebben diverse vormen, maten en kleuren. De
poppenmakers hadden hier hun vrije hand in, zover ze er maar lelijk uitzien. De Pandava’s
en Kaurava’s daarentegen worden gemaakt volgens vaste regels en versiersels, een
perfectie wat een schil contrast vormt vergeleken met de demonen. Deze zijn vaak extra
opmerkelijk gemaakt, met hier en daar zelfs een grappige uitspatting.

Wayang Kantjil

De beroemde dalang en poppenmaker Ki Ledjar Subroto staat bekend als de 'heruitvinder'
van de Wayang Kantjil, deze vorm van schaduwtheater met dierfiguren werd niet meer
beoefend in Indonesië tot Ledjar het spel oppakte. Hij ontwierp nieuwe poppen, die te zien
zijn in vitrines 6 en 7. Het dwerghert Kantjil houdt een krokodil voor de gek, waardoor hij
steeds verder in de problemen raakt. Ook een tijger heeft het uiteindelijk op zijn leven
voorzien, maar door zijn slimheid lukt het Kantjil om voorgoed met het gevaar af te
rekenen. Met zijn Wayang Kantjil optredens maakte Ledjar ook maatschappelijke
onderwerpen bespreekbaar, zoals de zorg voor onze natuur. Naast de dierenpoppen zijn
er ook een aantal ‘helden en slechteriken’ van Ledjar uit andere verhalen in vitrine 11 te
zien.

 

Kantjil en zijn dierenvrienden

Het dwerghert Kantjil speelt in vele verhalen een rol. De Kantjilverhalen zijn in een groot
aantal varianten bekend op Sumatra, Java, Sulawesi, Kalimantan en zelfs in Maleisië. Het
typische verhaalmotief van de Kantjilverhalen is dat van het dwerghert Kantjil, dat niet
sterk is, en dus slim moet zijn. Hij redt zich aldus uit tal van benarde situaties, waarbij hij
zijn medepersonages om de tuin leidt, maar ook zwakkeren probeert te helpen. Deze
bijfiguren kunnen een scala aan andere dieren omvatten, van de slak en de kwartel tot de
krokodil en de olifant. De slimheid is soms stoutigheid, soms ook sluwheid: dikwijls speelt
Kantjil wel de vermoorde onschuld, maar is hij zelf aanstichter van de ontstane conflicten.
Deze poppen zijn gemaakt door Ki Ledjar Subroto.

Wayang kulit Ramayana

In deze vitrine ziet u een groep Zuid-Balinese wayangpoppen uit het Ramayana verhaal,
waar veel apen in voorkomen. De essentie van het Ramayana verhaal is de verbanning
van de vorstenzoon Rama van het hof van zijn vader. Met zijn vrouw Sita en broer
Laksamana trekt Rama door een woud, waar zij in ballingschap leven. Sita wordt geroofd
door demonenvorst Rawana. Apen, en in het bijzonder Hanuman, helpen Rama zijn vrouw
terug te krijgen. Hanuman staat, net als Ganesha (met het olifantenhoofd) symbool voor
voorspoed.

Er zijn twee hoofd-stijlgebieden in Bali: het noorden en zuiden. In deze vitrine ziet u een
selectie van figuren uit het Ramayana verhaal, die qua stijl typerend zijn voor het noorden.
De figuren zijn groter en breder, hebben drukke kleding, vaak afwijkende hoofddeksels en
de juwelen in de bovenarmbanden staan van elkaar af, naar buiten gericht. Goden en
vorsten en vorstinnen dragen een kroon met diadeem. Prinsen hebben een speciale
haardacht met een diadeem en demonen zijn kaal, of zwaar behaard.

Noord Bali

Deze wayangpoppen komen uit Noord-Bali. De verhalen gaan over een weduwe op oost
Java, die aan hekserij doet. Ze is boos omdat haar dochter hierdoor slecht aan de man
kan komen. Wanneer haar dochter openlijk wordt afgewezen, tovert de weduwe zichzelf
en haar leerlingen om in heksen. Er komen nu epidemieën in het land, waaraan de
weduwe en haar leerlingen schuldig zijn. Een priesterleerling biedt hulp. Hij huwt de
dochter en zorgt ervoor dat de moeder onschadelijk wordt gemaakt. Dit is een gevaarlijk
spel voor een dalang en niet iedereen mag het spelen.

Gunungan

De Gunungan die ook wel Kayon genoemd wordt, is het belangrijkste hulpmiddel bij een
Wayangvoorstelling, waar scènes mee worden begonnen en afgewisseld. De Gunungan
wordt zowel bij Wayang Golek als bij Wayang Kulit gebruikt. Het is traditioneel een
schaduwfiguur van perkament, die de zetel van de goden afbeeldt (de berg Semaru op
Java) en de levensboom, die symbool staat voor de goddelijkheid van het leven. In deze
vitrine ziet u verschillende Gunungans uit Java en Bali. De middelste Gunungan is van de
hand van Ki Ledjar Subroto en stelt Arjuna mediterend onder de levensboom voor.

Prins Diponegoro

In Ki Ledjar Subroto’s Wayang-Kulitspel ‘Diponegoro’ gaat het om de strenggelovige
islamitische prins Diponegoro (1785-1855) in zijn vrijheidsstrijd tegen de Nederlandse
overheersing, de zogenoemde Java Oorlog (1825-1830). Aanleidingen voor deze oorlog
waren divers. Er speelde al enige tijd een opvolgingskwestie aan het hof van Yogyakarta,
een gebied op Java dat door plaatselijke vorsten werd geregeerd. Het Nederlandse
gouvernement had toezeggingen aan Diponegoro gedaan, maar maakte deze niet waar
toen de opvolging nabij was. Diponegoro is een van de eerste sleutelfiguren van het
beginnend nationalisme in het voormalige Nederlands-Indië. Diponegoro wordt door de
Indonesiërs beschouwd als de eerste en grootste nationale held van de strijd tegen de
Hollandse onderdrukkers.

Als je goed kijkt op de Gunungan (de berg) zie je een leeuw en een buffel recht tegenover elkaar. De buffel staat hierbij representatief voor Indonesie, en de leeuw voor Nederland.

Dieren in de wayang

In deze vitrine ziet u een combinatie van Balinese en Javaanse dieren, die in verschillende
wayangverhalen worden ingezet. Vaak worden met deze dieren in het spel
(karakter)eigenschappen van de hoofdpersonen onderstreept, of staan ze symbool voor
bijvoorbeeld ‘vijand’ of ‘vriend’.

Javaanse Gunungans 

Hier ziet u drie Javaanse Gunungans, de middelste is ontworpen door Ki Ledjar Subroto.
De Gunungan heeft vele functies. Als verbeelding van de kosmische orde van het heelal,
staat de pop voor een opvoering in het midden van het scherm. De Gunungan brengt de
poppen tot leven. Tijdens de opvoering geeft de Gunungan plaatsveranderingen aan of de
opkomst van een belangrijke persoonlijkheid. De Gunungan of Kayon kan ook dienst doen
als decorstuk. Het kan een paleis voorstellen, een rots, een bos of een kluizenaarswoning.
Ook kan de kayon een rivier, wind, vuur en water voorstellen, als de dalang de Gunungan
wild laat bewegen over het scherm. De linker en rechterpoppen komen uit Midden Java,
Kedu. Het zijn Gunungan Blumbangan, die de vijver in de tuin van een kraton voorstellen.

Clowns en dienaren

In deze vitrine ziet u een selectie van dienaren of ‘clowns’ uit Noord- en Zuid-Bali en Java.
Deze figuren zijn erg belangrijk bij de opvoering van het wayangspel. De vrijheid van de
poppenspeler ligt in de invulling van de intermezzo's met deze clowneske figuren. Deze
spreken in begrijpelijke, hedendaagse taal en maken grappen en toespelingen op
hedendaagse economische, sociale of politieke situaties. Het zijn de meest geliefde
scènes van een voorstelling.

 

Wayang Spreekuur

Een aantal afleveringen van de digitale wayangspreekuren van kenner Donny van Rens kun je terugvinden op ons instagram account @wayangstories. Hij behandeld diverse poppen zoals de bekende Rama en Shinta maar ook cepak poppen uit Cirebon. Ook komt er wel een heel bijzondere pop voorbij genaamd Durga..

De aflevering is hier terug op de IGTV van @wayangstories op instagram.

Afsluiting met Ramayana Dans

De prachtige tentoonstelling werd afgesloten met een indrukwekkende dans van Dwi Bhumi Balinese dans & cultuur en Laut Biru producties. Tijdens deze dans werd het verhaal Legong Jobog uitgevoerd uit de Ramayana epos over de apentweeling Subali & Sugriwa. Lees hier >het hele verhaal<

Video's over de tentoonstelling:

Afsluitingsdag met Ramayana Dance > DiplomatTV

Behind the scene > Taman Indonesia Channel

Wayang Stories is onderdeel van een drieluik, waarin verschillende
familieschatten centraal staan: ‘Een reis langs Indische Pusaka’s’. Na Wayang volgen in
2022 en 2023 programma’s rondom  de Kris en Batik.